Η κακοποίηση-παραμέληση του παιδιού, ορίζεται σαν άσκηση σωματικής ή συναισθηματικής βίας καθώς και σαν στέρηση φροντίδας, καταστάσεις δηλαδή που θέτουν σε κίνδυνο την ζωή του ή αναστέλλουν τη φυσιολογική του ανάπτυξη στο σωματικό, γνωστικό, συναισθηματικό ή \και κοινωνικό επίπεδο.
Οι διάφορες μορφές της κακοποίησης και της παραμέλησης συχνά συνυπάρχουν π.χ. όταν χτυπάει κάποιος ένα παιδί , εκτός από τις σωματικές επιπτώσεις, το προσβάλλει και αγνοεί τις συναισθηματικές του ανάγκες (για αγάπη, αποδοχή) και τις νοητικές του δυνατότητες( για συνεννόηση και διάλογο), ενώ πιθανόν το εκθέτει και σε κοινωνικό επίπεδο.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια κατάσταση συχνή, που συχνά υποτροπιάζει, με μεγάλη θνητότητα σε αρκετές περιπτώσεις ,αλλά που μπορεί να προληφθεί.
Πρώτη περιγραφή της κατάστασης γίνεται από τον παιδίατρο Χένρυ Κέμπ ,το 1962, ο οποίος περιέγραψε το ?σύνδρομο του κακοποιημένου παιδιού? στο Denver του Colorado στις Η.Π.Α. )
Ο γιατρός και οι συνεργάτες του εστίασαν την παρατήρηση και την σκέψη τους κατά την εξέταση των παιδιών, σε ?περίεργα? τραύματα για τα οποία δεν δίνονταν ικανοποιητικές εξηγήσεις από τους συνοδούς και φροντιστές των παιδιών.
Συνεργάστηκαν στενά με τους γονείς, τους κράτησαν σε επαφή, απευθύνθηκαν στην διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία, δούλεψαν ομαδικά με συναδέλφους τους άλλων ειδικοτήτων (παθολόγους, ψυχιάτρους)και κατέληξαν στην αποκάλυψη και περιγραφή της κατάστασης.
Ο Φρόιντ έλεγε ότι ?δουλεύοντας με την παθολογία μαθαίνουμε πολλά για την φυσιολογικότητα?
Στις συναντήσεις μας συνεργαστήκαμε άτομα που δουλεύουν με ?κατά τεκμήριο- με την φυσιολογικότητα (δάσκαλοι και μαθητές) και άτομα που δουλεύουμε ?κυρίως- με την παθολογία (παιδοψυχιατρική ομάδα και οικογένειες που μας παραπέμπονται)
ΑΚΡΑΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ( από την διεθνή βιβλιογραφία )
>63% των παιδιών που κακοποιούνται είναι μικρότερα των 2 χρόνων
> Κύρια αιτία θανάτου από τραύμα σε παιδιά μικρότερα από 1 χρόνου είναι η κακοποίηση
>Τουλάχιστον στο 1\3 των παιδιών με κάταγμα μηριαίου που είναι ηλικίας < 3 χρόνων αποκαλύπτεται κακοποίηση
>8 θάνατοι από θανατηφόρα εισπνοή πιπεριού παιδιών 5 μηνών-5 χρονών
*Ο παιδίατρος όταν βλέπει ένα τραύμα και δεν τον ικανοποιεί η εξήγηση που δίνεται ( η κλινική εμπειρία παίζει ρόλο ) πρέπει να ψάχνει το παιδί από την κορυφή μέχρι τα νύχια.
Τα παραπάνω στοιχεία ,ακραία και δραματικά βεβαίως , δεν δίνονται για να αναστατώσουν
Η εμπειρία μας ,έτσι όπως αναφέρεται μέσα από κάποια στοιχεία, και η γνώση στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να χρησιμέψει με δύο τρόπους :
Είτε για να μη συγκαλύπτονται ή διαλάθουν καταστάσεις κακοποίησης
(η εμπειρία έχει δείξει πως η αποκάλυψη των καταστάσεων κακοποίησης συνδέεται στενά με την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση των επαγγελματιών υγείας και των εκπαιδευτικών)
Είτε για να μην υπερδιαγιγνώσκονται τέτοιες καταστάσεις και ακολουθούνται χειρισμοί και ενέργειες που τραυματίζουν περισσότερο το παιδί και απομακρύνουν την οικογένεια από την θεραπευτική δυνατότητα.
(π.χ. είναι γνωστό ότι θέματα σαν αυτό της σεξουαλικής κακοποίησης ενίοτε συσκοτίζουν την ψύχραιμη σκέψη και οδηγούν σε χειρισμούς συχνά περαιτέρω κακοποιητικούς για το παιδί π.χ. μια ιατροδικαστική εξέταση αν δεν απαιτείται)
* ο δάσκαλος όταν βλέπει στο παιδί σημεία ή συμπεριφορές που υποδηλώνουν παραμέληση ή που δεν συνάδουν με την ηλικία και την αναπτυξιακή του κατάσταση ( εκδορές ή εκχυμώσεις, πλημμελής φροντίδα της εμφάνισης, πλημμελής άσκηση της γονικής ευθύνης ,μεγάλος βαθμός ελευθερίας ή το αντίθετο, υπερβολικό χαρτζιλίκι ή το αντίθετο κ.α.) ή εντοπίζει αιφνίδιες αλλαγές στην στάση και τις επιδόσεις του παιδιού(κοιμάται μέσα στην τάξη, είναι ανόρεχτο ή απρόσεχτο, επικαλείται συχνά σωματικά προβλήματα, δραματική πτώση στις σχολικές του επιδόσεις κ.α.),καταγράφει νοερά, προσεγγίζει την κατάσταση και επεξεργάζεται περαιτέρω τις παρατηρήσεις του.
Στην κακοποίηση η γνώση, η ομαδική δουλειά και η δυνατότητα για σκέψη προφυλάσσουν από συναισθηματικού τύπου αντανακλαστικές αντιδράσεις που αντί να προσφέρουν , εκθέτουν περισσότερο την οικογένεια που βρίσκεται σε οδύνη.
ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ
( Με βάση την διακήρυξη των δικαιωμάτων του παιδιού και τον πολιτισμό μας )
Τα παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες ,έχουν οικογένειες
(Το παραπάνω ακούγεται αυτονόητο, αλλά όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την παραμέληση ενός παιδιού και πριν δράσουμε για την προστασία του, χρήσιμο να το θυμόμαστε ώστε να εξασφαλίζεται ο σεβασμός και η προσεκτική αξιολόγηση των ?κάθε φορά- σημαντικών δεσμών του).
Οι γονείς (και όσοι κάθε φορά νόμιμα εμπλέκονται) πρέπει φροντίζουν για τα δικαιώματά των παιδιών τους που- ενίοτε- είναι ανεξάρτητα από τα δικά τους.
Τα δικαιώματα αυτά σχετίζονται στοιχειωδώς με το σμίξιμο της ικανοποίησης των βασικών αναγκών και της πρόσβασης σε συνθήκες ελευθερίας και δημιουργικότητας από την μία ,αλλά και την
προστασία τους από την βλάβη και κακοποίηση από την άλλη.
Οι βασικές ανάγκες σχετίζονται με τα ασφάλειας ,σταθερότητας, και κυρίως συνέχειας και συνέπειας όσον αφορά στην φροντίδα και την αγάπη από τους φυσικούς γονείς ή και τους υποκαταστάτες τους.
Κι όπως ακριβώς αναμένεται ( από την πλευρά του παιδιού ) να καλυφθούν οι βασικές του ανάγκες για τροφή, ζεστασιά και προφύλαξη έτσι ακριβώς αναμένεται να καλυφθούν και οι ανάγκες του για συνολική υγεία, μάθηση και εκπαίδευση, πρόσβαση σε ομάδες συνομήλικων, αντοχή (του γονιού) στις κάθε φορά αναπτυξιακές του ανάγκες (π.χ. εφηβεία) ώστε να γίνει τελικά ένας ευτυχισμένος ενήλικας.
Όλα τα παραπάνω τα εξασφαλίζει κάθε φορά ένας αρκετά καλός γονιός, ένας επαρκής γονιός.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΜΩΣ ΣΤΗΝ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ;
-Υπάρχει πάντα ένα τραύμα- τα παιδιά αυτά εμφανίζουν διαταραχές όμοιες με την περίπτωση που κάποιος περνά ένα τραυματικό στρες
(π.χ. όπως κάποιος που συμμετέχει σε ένα σοβαρό τροχαίο, ένα σεισμό ή οποιοδήποτε ψυχοσυμπιεστικό γεγονός)
-Ο γονεικός ρόλος διαστρέφεται ? η όποια εκδήλωση ενδιαφέροντος τείνει να πάρει μια μορφή διαστροφική
-Το παιδί εισπράττει την βία από εκείνους που κατά κύριο λόγο είναι ταγμένοι να το φροντίζουν ή την παραμέληση (οι γονείς δεν μερίμνησαν ώστε να μην κακοποιηθεί )
-Το παιδί ταυτίζεται με τους σημαντικούς ενήλικες, η εικόνα του εαυτού του περνά μέσα από τα μάτια τους- τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί αναπτύσσουν προσδοκίες τέτοιου τύπου και από τις άλλες τους σχέσεις ?
(π.χ. το παιδί που καλύπτει το πρόσωπό του όταν κινείσαι προς το μέρος του , το παιδί που σηκώνεται όρθιο και κολλά την πλάτη του στον τοίχο για να διηγηθεί πόσο κακός μαθητής ήταν σήμερα ή πόσο στεναχώρησε τους γονείς του που αναγκάστηκαν να τον φέρουν στον γιατρό είναι μερικές από τις ενδείξεις ).
-Το κακοποιημένο παιδί είναι το ?αόρατο? παιδί , εκείνου που οι ανάγκες παραβλέπονται .Τα δικαιώματά του είναι περιφρονημένα έτσι η αίσθηση εαυτού είναι διαβρωμένη
-Η σύγχυση των γενεών είναι στην βάση της κακοποίησης ? ο γονιός φροντιστής ή γενικότερα ο ενήλικας φροντιστής γίνεται ο γονιός ?θύτης και το παιδί μέσα σε μια πολύπλοκη και παθολογική σχέση αγάπης, φόβου και υποταγής προστατεύει τελικά τον γονιό.
( ας σκεφτούμε ότι τέτοιες συνθήκες προκύπτουν και όταν απλά ένας γονιός είναι ανεπαρκής π.χ. από σοβαρό σωματικό ή ψυχικό νόσημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις συχνά τα παιδιά σμικραίνοντας τις ανάγκες τους ,γίνονται τα ίδια φροντιστές των γονιών τους).
-Και βέβαια η διαγενεακή μεταβίβαση της βίας είναι σε μεγάλο βαθμό τεκμηριωμένη- το άτομο που έχει εισπράξει βία θα την αποδώσει , αν κάποιος θεραπευτικός φραγμός δεν παρεμβληθεί.
-Στις περισσότερο ?εκλεπτυσμένες? μορφές κακοποίησης ΄ όπως η συναισθηματική, συμπεριφορές από την πλευρά των γονιών ή των άλλων σημαντικών ενηλίκων όπως η απαξίωση, η ειρωνεία, η απόρριψη η συνεχής σύγκριση κ.α. φτιάχνουν ένα κλίμα προσωπικής αυτό-απαξίωσης, πριμοδοτούν την ανάπτυξη ενός παιδιού που μεγαλώνοντας θα θεωρεί ότι «αφού δεν αγαπήθηκα από τους ?κατά τεκμήριο- κοντινότερους ανθρώπους μου, γιατί να αξίζω και να με σεβαστούν οι άλλοι;»
Στην διάρκεια των συναντήσεών μας, επικοινωνήσαμε και εκπαιδευτήκαμε σαν άνθρωποι που ερχόμαστε σε επαφή με το θέμα είτε από την πλευρά του εκπαιδευτικού και του σχολειού είτε από την πλευρά του επαγγελματία της ψυχικής υγείας .
Τέλος , αλλά όχι λιγότερο σημαντικό , καθημερινά υπάρχουμε, σκεπτόμαστε και κινούμαστε σαν πολίτες αλλά και σαν γονείς κάποιοι από εμάς- κι αν το ζήτημα της σοβαρής κακοποίησης φαίνεται μακρινό στην δική μας οικογένεια , θέματα όπως το που αρχίζει και που σταματά η ευθύνη του γονιού και πως αυτή υλοποιείται και εκφράζεται απέναντι στην επιθυμία του παιδιού , τι τελικά είναι τιμωρία, πειθαρχία και πόσο δυσδιάκριτα είναι τα όρια , τι συνιστά παραμέληση π.χ. συναισθηματική
–τέτοια θέματα βεβαίως μας απασχολούν συνεχώς και δεν επιδέχονται βιαστικών ή μονοσήμαντων απαντήσεων.
Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ:
? Παρατηρεί και ασχολείται τους μαθητές του στα πλαίσια του ρόλου του.
? Καταγράφει στοιχεία και συμπεριφορές τους που τον απασχολούν.
? Συζητά πρωτίστως με τους γονείς ενημερωτικά, χωρίς κατηγορίες ή συμπεράσματα.
? Διατηρεί την επικοινωνία με το παιδί (χωρίς να το πιέζει για αποκαλύψεις) και την οικογένεια ανοιχτή.
? Αναφέρει και μοιράζεται τις σκέψεις και παρατηρήσεις του με συναδέλφους αλλά και προϊσταμένους του (*σε περίπτωση που χρειασθεί να ληφθούν άμεσα μέτρα είναι προφανές πως ένας δάσκαλος δεν μπορεί να λειτουργεί μόνος του. Το μοίρασμα ?σκέψεων, συναισθημάτων, ευθυνών ? σε τέτοιες περιπτώσεις, μόνο θετικά λειτουργεί).
? Αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες παρέμβασης και ενημέρωσης( σχολικός σύμβουλος, σχολικός ψυχολόγος, συμβουλευτική συζήτηση με παιδοψυχιατρική υπηρεσία, κ.α.)
? Ενημερώνει κατά περίπτωση την κοινωνική υπηρεσία της περιοχής ή την εισαγγελία ανηλίκων( συνολικά μέσω του σχολείου).
Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
(Όταν το παιδί και η οικογένεια φτάσουν σε μια υπηρεσία) :
ακολουθεί έναν τρόπο δουλειάς και φροντίδας που μ? έναν συμβολικό τρόπο βάζει το παιδί στην θέση που του πρέπει , το προστατεύει από την συνέχιση οποιασδήποτε κακοποιητικής κατάστασης και συνθήκης, ρυθμίζει την απόσταση από το κακοποιητικό περιβάλλον , διερευνά τις υγιείς δυνατότητες των γονιών ή των όποιων αναφέρονται σαν θύτες, τελικά ξαναμιλά μέσα από έναν τρόπο σκέψης και δράσης για τις ανάγκες και τα δικαιώματα του παιδιού.
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ– τηλ. για συνεννόηση ή κατευθύνσεις
-Παιδοψυχιατρικό Τμήμα « Γ.Ν. Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ»
τηλ.2310350572, καθημερινά 13.00-14.30 μ.μ.
Fax 2310350577
-Παιδοψυχιατρικό Τμήμα Γ.Ν. ?ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ?
τηλ.2310892421
-Ιατροπαιδαγωγική Υπηρεσία Ι.Κ.Α.
τηλ.2310521800
-Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Βορείου Ελλάδος ( εξωνοσοκομειακή υπηρεσία του Ψ.Ν.Θ.)
τηλ.2310554031-2
-Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο (εξωνοσοκομειακή υπηρεσία του Γ.Ν.Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ)
τηλ. 2310535537
-Υπηρεσία Παιδιού και Εφήβου, Γ? Παν\κή Ψυχ\κή, Κλινική, ν.ΑΧΕΠΑ
τηλ. 2310994634
-Παιδοψυχιατρικό Τμήμα του Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής ( Καυταντζόγλου)
τηλ.2310845130
-Ε.Κ.Α.Κ.Β.( Εθνικό Κέντρο ¨Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας)
τηλ 2310471101
– -Υπηρεσίες των Δήμων (π.χ. κοινωνικές )
– -Κ.Δ.Δ.Υ. (υπηρεσίες του Υπουργείου παιδείας)
——————————————————————————————————-
Η παιδοψυχιατρική ομάδα που συνεργάστηκε με τους εκπαιδευτικούς:
Αθανασοπούλου Λίλια (παιδοψυχίατρος)-Λιατίφη Μυρσίνη(ειδικευόμενη παιδοψυχίατρος
-Τεμερτζίδου Συμέλα, Τσιτουρίδου Χάρις, Χωραφά Μαρία( ψυχιατρικές νοσηλεύτριες)
-Ζώρα Κατερίνα, Κωνσταντίνου Κατερίνα ( σχολικές ψυχολόγοι)
-Βουβαλούδης Γιάννης, Πετρίδου Θεοδώρα (δάσκαλοι ειδικής αγωγής),
Δημάκου Σταμούλα (ειδική νηπιαγωγός).